To Όνειρο του Δούκα

Μεγάλωσε σε μια οικογένεια που του εμφύσησε την αίσθηση της αξιοπρέπειας και του αυτοσεβασμού. "Να σέβεσαι τον εαυτό σου! Κανείς δεν υπάρχει άλλος σαν εσένα! Θα δεις και θα ακούσεις πολλά, να ξέρεις... μα να θυμάσαι πάντα: είσαι μοναδικός! Και αν πιστέψεις στον εαυτό σου... μπορείς να κάνεις τα πάντα!"... Έτσι του έλεγε η μητέρα του. Και κείνος την άκουγε, ενώ τα μάτια του πετούσαν σπίθες.

Σε αντίθεση με πλήθος άλλων, μαύρων μουσικών της εποχής του, οι ρίζες του δε βρίσκονταν στο κοινωνικό περιθώριο, στις αλάνες και τα πεζοδρόμια, τα λουσμένα στο ερυθρόχρωμο φως της φτηνής ηδονής και της αέναης εκμετάλλευσης. Δεν έζησε στη φτώχεια και την απαξίωση. Αντίθετα, ανατράφηκε σε μια αστική οικογένεια της Ουάσιγκτον. Λένε πως ντυνόταν τόσο κομψά, όταν πήγαινε σχολείο, που οι συμμαθητές του του είχαν κολλήσει ένα παρατσούκλι - ένα παρατσούκλι που έμελλε να συνδεθεί αναπόσπαστα με αυτόν. Τόσο, ώστε να γίνει πρώτο όνομα του.

Ο Δούκας. The Duke.

***

Ήταν ο Duke Ellington. Και έμελλε να καθιερωθεί ως ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συνθέτες του 20ου αιώνα. Η τζαζ - μα και η μουσική η ίδια - ποτέ δε θα ήταν ίδια ξανά, από τη μέρα που έπιασε το πρώτο του πιάνο. Σαν άλλος ζωγράφος, έβαφε τον αιθέρα με τα ονειρικά του ηχοτρόπια, κάθε του νότα και ένα άλλο χρώμα, ζωγραφίζοντας μουσικές διαθέσεις σ' έναν νοητό, υπεραισθητό καμβά, πέρα από τα σύνορα της φαντασίας.

"Πως παίρνεις τις ιδέες σου;", τον είχαν ρωτήσει - μια κλασική, στερεότυπη θα λέγαμε, ερώτηση. Μα η απάντηση του Duke δεν ήταν τέτοια.

"Από τα όνειρα", είχε πει εκείνος. "Έχω χιλιάδες όνειρα... αυτό κάνω όλη την ώρα. Ονειρεύομαι".

"Και πως κατέληξες στο πιάνο;"

"Μα... αυτό δεν είναι πιάνο. Είναι ένα όνειρο".

Black and Tan Fantasy

H δεκαετία του 20 είδε την έκρηξη του φαινομένου της τζαζ, μα και της βιομηχανίας του θεάματος. Οι μαύροι μουσικοί της τζαζ είχαν μετατραπεί σε σταρ, μα όλα στα πλαίσια της ψυχαγωγίας του αδηφάγου για κατανάλωση, λευκού κοινού. Ήταν οι "ψυχαγωγοί" τους. Οι "διασκεδαστές" τους - συνεχίζοντας μια παράδοση που πήγαινε πίσω στα χρόνια της σκλαβιάς.

Και οι ταινίες των καιρών απεικόνιζαν, αυτούς τους μαύρους, μονίμως σε ρόλους στερεότυπους - ως μεθύστακες, αστειάτορες, καραγκιόζηδες, αφελείς, καλοκάγαθους, δεινούς χορευτές ή παίχτες του μπόνγκο - μα ανίκανους για πειθαρχημένη σκέψη, πόσο μάλλον για πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Η τζαζ είχε καθιερωθεί ως "negro music" - και ως τέτοια συνάρπαζε τις μάζες, μα ταυτόχρονα τρομοκρατούσε τους συντηρητικούς λευκούς, θεωρώντας τη προπύργιο ανηθικότητας, ως και μορφή συλλογικής παθολογίας - την υποχθόνια εισβολή του "πνεύματος των νέγρων" στις πατροπαράδοτες αξίες, απειλώντας τη σταθερότητα της κοινωνίας.

Καταμεσής αυτού του κλίματος, εν έτει 1929, ο Duke Ellington συμμετείχε σε μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο "Black and Tan Fantasy". Σε αντίθεση με τόσα άλλα φιλμ της εποχής με μαύρους χαρακτήρες, εδώ ο Duke δεν εμφανίζεται ως καρικατούρα - μα είναι απλά ο εαυτός του: ένας μουσικός του Χάρλεμ που πασχίζει να τα βγάλει πέρα - κι ενώ τα σύννεφα της Μεγάλης Κρίσης του 29 ήταν κοντά.

Κοντά στον Duke μια νεαρή, πρωτοεμφανιζόμενη μαύρη ηθοποιός, στον ρόλο της γυναίκας του: Η Fredi Washington. Υπήρξε μία από τις πρώτες μαύρες ηθοποιούς που έμελλε να αποκτήσουν κεντρικό ρόλο στις ταινίες - και να αναγνωριστούν γι' αυτόν.

Η πλοκή είναι απλή, μα καθηλωτική μέσα στην απλότητα της. Ο Duke και η γυναίκα του, αυτός πιανίστας, εκείνη χορεύτρια, δε τα βγάζουν πέρα και δεν έχουν πλέον να πληρώσουν το νοίκι για το διαμέρισμα τους. Η Fredi αναλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο χορευτικό νούμερο, υπό τη συνοδεία της μουσικής του συζύγου της, προκειμένου να ξεπεράσουν τα οικονομικά προβλήματα τους. Μα το κάνει κόντρα στην υγεία της, που βρίσκεται πια στα όρια της...

Και έτσι, τόσο απλά, σε 15 λεπτά μόνο, διανθισμένα με τις ονειρικές μελωδίες του Duke Ellington, το φιλμ παντρεύει το όνειρο (τη μουσική) με τη στυγνή πραγματικότητα.

Μα ο Duke θα συνέχιζε να χτίζει τα όνειρα του με τα υλικά που του έδινε ένας κόσμος που δεν είχε χτιστεί στα μέτρα του. Μα δε τον ένοιαζε. Η συμβουλή της μητέρας του αντηχούσε πάντα μες στ' αυτιά του. Θα προσπαθούσε... Δε θα το έβαζε κάτω... Θα έδινε τον καλύτερο του εαυτό. Θα δημιουργούσε.

Και θα γινόταν έτσι παράδειγμα για τόσους άλλους, που εμπνεύστηκαν - και συνεχίζουν να εμπνέονται - απ' αυτόν.

source

***

Μπορείτε να δείτε το "Black and Tan Fantasy" στο ακόλουθο λινκ. Αξίζει να του αφιερώσετε 15 λεπτά.