Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας - Η Αγέλαστη Πολιτεία και οι Καλικάντζαροι

Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας - Η Αγέλαστη Πολιτεία και οι Καλικάντζαροι

Έτος - 1978/1983/1996

Είδος - Μελοποιημένο Παραμύθι

~

Η συνταγή είναι απλή. Δε θα τη βρείτε σε κάποιο βιβλίο μαγειρικής, δε χρειάζεται αποστήθιση. Όλοι γνωρίζουμε αυτή τη συνταγή, μα την έχουμε ξεχάσει! Έξω στα δάση, στα λαγκάδια, πιασμένοι σε παρδαλό χορό, πίνοντας κρασί και τρώγοντας γλυκά, και ενώ η φωτιά αχνίζει στο τσουκάλι, σκορπίζοντας παντού κατακόκκινους, ευωδιαστούς καπνούς – κάπως έτσι βράζουμε το μαγικό βοτάνι!

Το τραγούδι γεννάει τη φωτιά, ο χορός σηκώνει τους καπνούς. Και ενώ εσύ παρατηρείς πλήθη από καλικάντζαρους να χοροπηδάνε πάνω κάτω, γύρω απ’ το τσουκάλι, αντηχεί στ’ αυτί σου η παιχνιδιάρικη μελωδία των φωνών τους. Εμπρός, τραγούδησε και συ μαζί τους!

Ρουμ, παπαρούμ, παπαρούμ, παπαρούνα,

τη στίβουμε και κάνουμε μαντζούνα

και ύστερα τη βάζουμε να βράζει

δεκαοχτώ μερόνυχτα σε σιγανή φωτιά

Και όσο ο μυστήριος καπνός από τη χύτρα εξαπλώνεται στις πέρα πολιτείες, δες, τα πήλινα πόδια των κατοίκων θα ταρακουνηθούν! Τα τετραγωνισμένα, γκρίζα κτίρια θα χάσουν τις γωνίες τους και θα γίνουν στρογγυλά και πολύχρωμα, σα λουκουμάδες. Το χιόνι που θα έχει στρώσει τους δρόμους θα ναι ζεστό και λαχταριστό, σα ζάχαρη άχνη. Τα αυτοκίνητα, τα λεωφορεία, ο ηλεκτρικός, θα βγουν απ’ τις τροχιές τους, θα εγκαταλείψουν αυτή την τόσο προβλέψιμη ευθεία τους και θ’ αρχίσουν τα ζιγκ ζαγκ, σα ρόλερ κόστερ. Και οι άνθρωποι επιτέλους θα χαμογελάνε, θα κοιτάζουν ο ένας τον άλλο με χαρά και δε θα σκύβουν το κεφάλι.

Για λίγο έστω, ο χειμώνας άνοιξη θα γίνει! Και τότε χίλια δυο τρελά πράγματα θα γίνουν:

Τα πρόβατα κελάηδαγαν γλυκά σαν αηδονάκια

κι οι αγελάδες πέταγαν ψηλά με τα πουλάκια.

Οι γέροι βγήκαν στις αυλές τα μήλα για να παίξουν,

ξύπνησαν οι τεμπέληδες και θέλαν να δουλέψουν.

Οι βλάκες γίναν έξυπνοι και οι μουγγοί μιλούσαν

και τα νερά του ποταμού ανάποδα κυλούσαν

Κι ενώ οι καλικάντζαροι και τα παιδιά έχουν στήσει το χορό, κι ενώ ο χοντρός αρχηγός τους, Μανδρακούλος, γελάει βροντερά, οι καλικάντζαροι τραγουδάνε: «Μπρος στον Μανδρακούλο ο Χειμώνας παίρνει Πούλο! Μπρος στον Μανδρακούλο ο Χειμώνας παίρνει Πούλο!»

Επιτρέψτε μας τώρα να διακόψουμε για λίγο το γλέντι και να πούμε κάποια ιστορικά στοιχεία! 

Βρισκόμαστε, που λέτε, στα τέλη της δεκαετίας του 70, και οι αδερφοί Κατσιμίχα (άγνωστοι, ακόμα, στο ελληνικό κοινό) γυροφέρνουν στην Ευρώπη. Τα Χριστούγεννα του 1978, στο Μονπελιέ της Γαλλίας, γράφτηκε το παραμύθι «Η Αγέλαστη Πολιτεία και οι Καλικάντζαροι». Οι Κατσιμιχαίοι έκαναν τη μελοποίηση του στο Βερολίνο και εκείνο κυκλοφόρησε λίγα χρονιά μετά (το 1983), σε μορφή βιβλίου, εικονογραφημένο από τον πασίγνωστο και αγαπημένο σκιτσογράφο και φίλο των Κατσιμιχαίων, Νίκο Μαρουλάκη. Σαν μεμονωμένος δίσκος κυκλοφόρησε πολλά χρόνια μετά στη χώρα μας, μόλις το 1996.

Ουσιαστικά λοιπόν τα τραγούδια της «Αγέλαστης Πολιτείας» συνιστούν την παλιότερη καταγεγραμμένη έκφανση της μουσικής των Κατσιμιχαίων – παλιότερη και από τα περίφημα «Ζεστά Ποτά», τον κλασικό πρώτο δίσκο τους. Και παραμένει μία από τις πλέον ιδιαίτερες στιγμές τους. Αφενός η μουσική ξεχωρίζει με τις πλούσιες εναλλαγές της και τις κολλητικές της μελωδίες, αφετέρου η ιστορία είναι ευχάριστη και διασκεδαστική, εμποτισμένη εδώ κι εκεί με μικρές πινελιές, σα σταγόνες από ξέχειλο κρασί (ή μπύρα), πινελιές χαρακτηριστικές του χιούμορ των Κατσιμιχαίων, καθιστώντας το έργο ιδιαίτερα αγαπητό στους ενήλικες.

Για παράδειγμα ο «πάρε τον πούλο» αρχηγός των καλικάντζαρων, ο Μανδρακούλος. Το παπαδαριό και τα αγιαστήρια της μέρας των Θεοφανίων, που απομακρύνουν τους καλικάντζαρους. Η «παπαρούνα». Καθώς και οι επίσημοι προσκεκλημένοι τους στο ξέφρενο γλέντι της Πολιτείας – ανάμεσα τους οποίους ξεχωρίζουν η Χιονάτη με τους Εφτά Νάνους, ο Τομ Σόγιερ, ο Αίσωπος, ο Καραγκιόζης, ο Κάρλος Καστανέττα και ο… Τζίμυ Χέντριξ!

Μπορούμε λοιπόν να δούμε το έργο σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Ένα είναι εκείνο του παραμυθιού. Το άλλο όμως εμπεριέχει συμβολισμούς και κοινωνική κριτική – εδώ που τα λέμε, κάθε παραμύθι που σέβεται τον εαυτό του κάνει κάτι αντίστοιχο. Η «Αγέλαστη Πολιτεία» είναι ένας γκρίζος τόπος, που οι άνθρωποι ξοδεύουν κάθε μέρα τη ζωή τους στη ρουτίνα της καθημερινότητας, δουλεύοντας σαν τα ρομπότ, αγενείς, αφιλόξενοι, αγέλαστοι και ανίκανοι να «χορέψουν». «Καθένας τους εκοίταζε μονάχα τη δουλίτσα του» και η συντροφικότητα ήταν λέξη άγνωστη. Έχουν μάθει να σιχαίνονται τους ζωηρούς καλικάντζαρους, καθώς «η ασχήμια των καλικάντζαρων τους θυμίζει τη δική τους ασχήμια».

Και αν για μια μέρα μόνο έλιωσαν οι πάγοι, χάρη στη δύναμη εκείνου του θαυματουργού βοτανιού, και αν κατέφτασε για λίγο μόνο η Αγάπη και μαζί μ’ αυτήν η Άνοιξη, σκορπίζοντας το χρώμα και το γέλιο στην Αγέλαστη – ως τότε – Πολιτεία, την επομένη, με το που ξύπνησαν οι κάτοικοι αποτίναξαν τα καπνά από τη χθεσινή, ξέφρενη βραδιά, σα να ταν ένα όνειρο. Και έτσι άρχισαν ξανά τις δουλειές και τη μουρμούρα τους.

Εμείς γι' αυτά δεν είμαστε, τ' αυτί μας δεν ιδρώνει,

εδώ τσαλίμια και γιορτές και τρέλες δε σηκώνει.

Οι ξένοι ονειρευτήκανε και λένε παραμύθια,

μ' αν τύχει και τους πιάσουμε θα κλάψουνε στ' αλήθεια!

Ωστόσο κάποιοι δε θέλησαν να λησμονήσουν. Κάποιοι δε ξέχασαν τους άτακτους καλικάντζαρους και τις περίλαμπρες, λευκές τους χήνες. Ήταν τα παιδιά! Τα παιδιά που τους είδαν με τα μάτια τους και πέταξαν με τις χήνες πάνω στους ουρανούς, μέσα από λαγκάδια, κοιλάδες και βουνά! Και μαζί με τα παιδιά ο «γερο δάσκαλος» τους, ο οποίος μιλάει, απορεί, προβληματίζεται, μα οι υπόλοιποι ενήλικες αρνούνται να τον ακούσουν.

Εσύ να σκάσεις δάσκαλε και να μην επιμένεις,

και στα μικρά άλλη φορά τραγούδια μη μαθαίνεις!

Εσένανε σε πήραμε να μάθεις τα παιδιά μας,

να γράφουν να διαβάζουνε, να 'ρθούν στα βήματα μας!

Κι όχι τραγούδια να τους λες και χαζοπαραμύθια:

βοτάνια, καλικάντζαρους και τέτοια κολοκύθια.

Above illustration by Rolf Lidberg

Γιατί για την πλειοψηφία των ανθρώπων μέρες σαν εκείνες που απλώθηκε η τρέλα και ο χορός, δε μπορούν παρά να γίνονται μια φορά στα τόσα. Η εξαίρεση, όχι ο κανόνας. Μια υποσημείωση στο γκρίζο βιβλίο της ζωής, μια σπίθα φωτιάς σ’ έναν παγωμένο κόσμο, μια μονοήμερη εξόρμηση σε μια δεκαετία ρουτίνας και ανίας, μια παροδική γιορτή, αντίστοιχη με τα Χριστούγεννα, ικανή να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά – μα μοναχά για λίγο. Την επόμενη μέρα τα κεφάλια πάλι μέσα, όλοι στις δουλειές τους! Τα καλολαδωμένα γρανάζια του συστήματος αρχίζουν πάλι το μονότονο μουρμουρητό τους.

Την άλλη μέρα χιόνισε. Χιόνιζε πάνω απ' το σιωπηλό κόσμο... χιόνιζε στις καρδιές των μοναχικών ανθρώπων.

Τα παιδιά όμως θυμόντουσαν… Είχαν ζήσει τους χορούς, είχαν ακούσει το τραγούδι και τα μάτια τους έλαμπαν ακόμα. Η φαντασία τους ήταν ακόμα ζωηρή και φλόγες ξεπετούσε. Και κάποιες μέρες κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, και ενώ τα παιδιά έπαιζαν στο προαύλιο του σχολείου τους, ο ουρανός γέμιζε με κάτασπρες χήνες.

Οι ενήλικες κοιτούσαν με το στόμα ανοιχτό. Ο γερο-δάσκαλος όμως χαμογελούσε, ακούγοντας τα παιδιά ξανά να τραγουδούν χαρούμενα, έναν γνώριμο σκοπό…

Ρουμ, παπαρούμ, παπαρούμ, παπαρούνα,

τη στίβουμε και κάνουμε μαντζούνα

και ύστερα τη βάζουμε να βράζει

δεκαοχτώ μερόνυχτα σε σιγανή φωτιά

Για την "Αγέλαστη Πολιτεία" που κρύβει μέσα του, κάθε ένας από μας... Και για τους καλικάντζαρους που φωλιάζουν στα κρυφά, έτοιμοι να κάνουν ξανά τις σκανταλιές τους...

Γιατί ν’ ακούσετε τον δίσκο: Διότι γουστάρετε οι ίδιοι τις πτήσεις με τις χήνες – δε βλέπατε «Νιλς Χόλγκερσον» μικροί?

Γιατί να μη τον ακούσετε: Μάλλον επειδή περνάτε εκείνη τη φάση που τα «παραμύθια» φαντάζουν πολύ «παιδικά» για το «ενήλικο» σας γούστο. Κοινώς, έχετε χαζέψει, όπως τόσος κόσμος εξάλλου. Να ξέρατε πόση αλήθεια κρύβουν αυτά τα παραμύθια μέσα τους.

Πιθανό επίσης να έχετε ταυτίσει τους Κατσιμιχαίους με εκείνο το στυλ του «έντεχνου» που προσελκύει τα κοριτσάκια στις συναυλίες και ανάβουν όλοι μαζί τους αναπτήρες. Ο Χάρης και ο Πάνος όμως έδωσαν συνολικά μουσική και στίχους που πολλής κόσμος θα ζήλευε, εμποτισμένη από ιδιαίτερα νοήματα και χιούμορ, φανερώνοντας, εκτός των άλλων, μουσική δεινότητα και υψηλό δείκτη ευφυίας, και καθρεφτίζοντας σε σημαντικό βαθμό την εποχή τους. Αν δεν ασχοληθείτε με τη μουσική τους, εσείς χάνετε.

Ο δίσκος σε μια πρόταση: Ιπτάμενες αγελάδες και ανθόσπαρτες πασχαλιές στην καρδιά του χειμώνα.

Top-moments: Ε, προφανώς όλος ο δίσκος. Μόνο του μειονέκτημα πως είναι αρκετά μικρός σε διάρκεια.

Tracklist (κλικ στον τίτλο για να μεταβείτε στο αντίστοιχο τραγούδι)

1 - Μια Φορά κι Έναν Καιρό

2 - Τα Παιδιά της Τρέλας

3 - Κόβε Πριονάκι Μου

4 - Έκρυθμες Καταστάσεις

5 - Κόβε Πριονάκι Μου

6 - Μια Ώριμη Συζήτηση

7 - Ασυνάρτητο Σινάφι

8 - Ρέιβ Πάρτυ

9 - Το Βαλς Της Μόνικας

10 - Πολύ Έκρυθμες Καταστάσεις

11 - Τεντούκι

12 - Βοτάνι, Βοτανάκι

13 - Το Πνεύμα της Παπαρούνας

14 - Χαμός Στο Ίσιωμα

15 - Το Επόμενο Πρωί

16 - Επίλογος